روغن گیربکس برای خودرو از اهمیت بسیاری برخوردار است و عدم کیفیت آن می‌توان خسارت‌های بسیاری را برای شما رقم بزند؛ بنابراین مهمترین نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، زمان تعویض روغن گیربکس است؛ اما ممکن است برای بسیاری از شما این سوال به وجود آید که علائم عویض روغن گیربکس چیست؟ و یا اینکه از کجا بفهمیم زمان تعویض روغن فرا رسیده است؟
روغن گیربکس یا واسکازین چیست؟
روغن گیربکس که به روغن جعبه دنده و یا واسکازین معروف است، روغنی است که از آن برای روانکاری قسمت‌های متحرک خودرو و یا هر وسیله مکانیکی دیگری استفاده می‌شود؛ چنانچه این روغن در موتور وجود نداشته باشد و یا مقدار آن بسیار کم باشد، بخش‌‍های متحرک نمی‌تواند کار خود را به درستی انجام دهد؛ این روغن به روان‌سازی قطعات کمک میکند تا کار خود را به درستی انجام دهند. وجود روغن واسکازین برای گیربکسی که رابط میان موتور و چرخ‌ها هستند بسیار ضروری است؛ چرا که گیربکس نیرو موتور را به چرخ‌ها منتقل میکند؛ به عبارت دیگر حرکت چرخ‌ها به کمک گیربکس انجام می‌شود و نبود این روغن باعث اختلال در حرکت چرخ‌ها می‌شود.
اهمیت تعویض روغن گیربکس
تعویض روغن گیربکس به معنای تجربه رانندگی نرم‌تر و روان‌تر است و کلید حفظ عملکرد عالی خودروی شماست. تعویض روغن گیربکس فشار روی گیربکس را کاهش می‌دهد و از ایجاد اصطکاک و تماس مستقیم فلزات جلوگیری میکند اما مانند همه روان‌کننده‌ها، نیاز به تعویض روغن گیربکس دارد تا از انباشت ذرات جلوگیری شود؛ ذراتی که می‌توانند فیلتر را مسدود و اجزا را آسیب بزنند. کمبود روغن گیربکس می‌تواند باعث شود قدرت به درستی انتقال پیدا نکند یا اصلاً کار نکند. ممکن است دنده‌ها را از دست بدهید یا هنگام رانندگی احساس ساییدگی کنید. سطح ناکافی روغن می‌تواند گیربکس را به‌طور دائمی آسیب بزند و منجر به تعمیرات گران‌قیمتی شود.
بهترین زمان تعویض انواع روغن گیربکس
سطح روغن گیربکس شما باید بین هر بار تعویض تقریباً ثابت بماند. اگر متوجه شدید که نیاز دارید به‌طور قابل‌توجهی آن را پر کنید تا به سطح مناسب برسد، وقت آن است که یک بازرسی کامل انجام داده و به دنبال نشتی بگردید. هرچند زمان دقیقی برای تعویض وجود ندارد، اما بیشتر تولیدکنندگان توصیه می‌کنند روغن گیربکس را هر ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر تعویض کنید.
زمان تعویض روغن گیربکس دستی
در نمونه‌های دستی، روغن گیربکس ممکن است مدتی بعد از استفاده دچار آلودگی شود؛ در حالی که ممکن است این آلودگی در ظاهر نباشد اما با گذشت زمان در اثر فرسایش و یا یاتاقان، ذرات فلزی میکروسکوپی در روغن گیربکس شناور می‌شوند که باعث غلیظ شدن روغن شده و عملکرد روان‌سازی گیربکس را کاهش می‌دهد؛ زمان تعویض روغن گیربکس دستی در شرایط معمول هر ۸۰ تا ۱۲۰ کیلومتر است؛ در صورتی که مصرف خودرو بالا باشد، هر ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر زمان تعویض روغن گیربکس فرا می‌رسد.
زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک
از آنجا که در مئل اتوماتیک حرارت افزایش یافته، کیفیت روغن گیربکس به مرور زمان کاهش می‌یابد؛ در نتیجه برای پیشگیری از خرابی خودرو، بهتر است روغن گیربکس اتوماتیک را هر ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر تعویض کنید.
تعویض روغن چرخ دنده در موتور سیکلت
به طور کلی تایم عوض کردن روغن گیربکس به نوع روغن و مسافتی که طی می شود توسط موتور بستگی دارد. شما می توانید با مطالعه اطلاعات مندرج بر روی بسته بندی روغن از زمان دقیق آن آگاهی بیابید. معمولا هر روغن گیربکس معمولی موتور را باید هر ۳ الی ۴ هزار کیلومتر تعویض کرد. در خصوص موتور نیز مشابه خودرو ممکن است زمان خرابی روغن ها زودتر صورت بگیرد. سعی کنید هر سال ۲ بار اقدام به تعویض روغن کنید. روغن گیربکس های مصنوعی را هر ۸ الی ۱۲ هزار کیلومتر تعویض می شوند و می توان به مدت یکسال از آنها استفاده نمود. روغن های ترکیبی مخصوص موتور را هم می توان هر ۶۰۰۰-۷۰۰۰ کیلومتر تعویض کرد.
تعویض روغن در گیربکس دستی
در گیربکس‌های دستی معمولا پس از مدتی که از خودرو استفاده شد، روغن گیربکس آلوده می‌شود. البته ممکن است روغن کماکان کیفیت و حالت طبیعی‌اش را حفظ کند، اما واقعیت این است که دچار آلودگی شده است. در حقیقت به‌مرور زمان، فرسایش دنده و یاتاقان باعث ایجاد ذرات فلزی بسیار ریزی در حد ذرات میکروسکوپی در روغن گیربکس می‌شود.
کارشناسان و اهل فن معتقدند که هر ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر باید به فکر تعویض روغن باشید. البته اگر از خودرو زیاد از حد کار می‌کشید و در شرایط دشوار رانندگی می‌کنید، زمان تعویض روغن گیربکس به هر ۲۵هزار کیلومتر هم خواهد رسید. راننده‌های تازه‌کار، کسانی که مدام در ترافیک اسیر می‌شوند و راننده‌های کوه و کوهستان باید حواس‌شان را جمع کنند و زودتر از ۵۰ تا ۱۰۰هزار کیلومتر اقدام به تعویض روغن گیربکس کنند. به‌طور کلی، زمانی که نیاز به تعویض دنده زیاد باشد، زمان تعویض روغن هم زودتر از حالات عادی و طبیعی فرامی‌رسد.
تعویض روغن در گیربکس اتومکاتیک
در گیربکس‌های اتوماتیک حرارت بیشتری نسبت به گیربکس‌های دستی ایجاد می‌شود. همین افزایش دما و حرارت است که کیفیت روغن را کم میکند. فرسودگی قطعات داخل گیربکس هم مزید بر علت می‌شود و زمان تعویض روغن گیربکس را جلو می‌اندازد. پس اگر می‌خواهید که عملکرد خودرو را تحت‌تأثیر مسائلی قرار ندهید که قابل‌پیشگیری هستند، حواستان به تعویض روغنِ به‌موقع باشد. نظر کارشناسان برای زمان تعویض روغن گیربکس اتوماتیک هر ۱۰۰هزار تا ۱۵۰هزار کیلومتر است. البته اگر زودتر دست به کار شوید و مثلا هر ۵۰هزار کیلومتر تعویض روغن گیربکس را انجام بدهید هم ضرری ندارد.
علایم تعویض روغن گیربکس
شما می‌توانید با کمی دقت در عملکرد خودرو خود، نشانه های تعئیض روغن گیربکس را به راحتی تشخیص دهید؛ روی هر روغن گیربکس زمان تعویض آن درج شده است؛ اما توجه داشته باتشید که این زمان در بسیاری از مواقع نمی‌تواند صحیح باشد؛ چرا که ممکن است روغن در اثر کلاج و ترمزهای متعدد در ترافیک و… خراب شده باشد.
برخی از علامت های خرابی گیربکس عبارتند از:
- بوی سوختگی: بوی سوختگی معمولاً نشانه‌ای واضح است که روغن گیربکس نیاز به توجه دارد. این بو اغلب به دلیل تخریب روغن و کاهش قدرت آن برای روانکاری و خنک‌سازی ایجاد می‌شود. اگر این بو را حس کردید، باید روغن گیربکس را بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید.
- نشت روغن: مشاهده لکه‌های روغن زیر خودرو می‌تواند نشانه‌ای از نشت روغن گیربکس باشد. نشت مایعات گیربکس جدی است و باید فوراً به آن رسیدگی کنید تا از آسیب‌های شدیدتر جلوگیری شود.
- چراغ هشدار: بسیاری از خودروهای مدرن دارای چراغ‌های هشدار روی داشبورد هستند که در صورت وجود مشکل در گیربکس روشن می‌شوند. اگر چراغ هشدار گیربکس روشن شد، ممکن است به دلیل کمبود یا تخریب روغن گیربکس باشد.
- سختی در تعویض دنده‌ها: اگر هنگام تعویض دنده‌ها مشکل دارید، مانند گیر کردن یا نرمی نداشتن دنده‌ها، ممکن است به دلیل قدیمی شدن یا ناکافی بودن روغن گیربکس باشد.
- صداهای غیرعادی: صداهایی مانند ساییدگی، کوبش یا زوزه از گیربکس معمولاً نشان‌دهنده این است که روغن گیربکس ممکن است نیاز به تعویض داشته باشد. این صداها در صورت آلودگی روغن رخ می‌دهند.
- لغزش دنده‌ها: اگر گیربکس هنگام رانندگی به‌صورت ناگهانی از دنده خارج یا وارد دنده شود، ممکن است به دلیل سطح پایین یا آلودگی روغن گیربکس باشد. لغزش دنده‌ها می‌تواند باعث کاهش کنترل و قدرت شود، بنابراین رسیدگی به این مشکل اهمیت زیادی دارد.
- تاخیر یا تغییر دنده نامنظم: تاخیر یا تغییر دنده به‌صورت نامنظم می‌تواند نشانه‌ای باشد که روغن گیربکس نیاز به تعویض دارد.
- رنگ یا آلودگی روغن: بررسی رنگ و وضعیت روغن گیربکس نیز می‌تواند نشان دهد که آیا نیاز به تعویض دارد. اگر روغن تیره، کثیف یا بوی سوختگی دارد، نشان‌دهنده نیاز به تعویض است.
یک راه خوب برای سنجش سلامت روغن، بررسی رنگ آن است. روغن‌های جدید رنگ‌های روشن (معمولا قرمز) و نیمه شفاف هستند، اما با تحلیل رفتن یا تجمع رسوب، رنگ تیره‌تری پیدا می‌کنند، شفافیت خود را از دست می‌دهند و در اثر اکسید شدن بوی سوختگی می‌دهند.
روغن جعبه دنده هر چند کیلومتر نیاز به تعویض دارد؟
در ماشین هایی که دنده دستی دارند، همه چیز به دیسک و صفحه کلاچ مربوط است. عمر مفید دیسک و کلاچ معمولا بین ۶۵۰۰۰ الی ۸۰۰۰۰ کیلومتر است حال اگر ماشین گیربکس اتوماتیک دارد، شما باید در حالت عادی هر ۶۰۰۰۰ کیلومتری که با ماشین طی کرده است، روغن گیربکس آن را تعویض کنید؛ در صورتی که ماشین این مسیر را طی نکرده است، و به مدت ۳ سال در یک جا ساکن بوده، بهتر است که باز هم روغن را تعویض کنید؛ چرا که روغن بعد از مدتی خاصیت خود را از دست می‌دهد.
برای بررسی سطح روغن گیربکس، یکی از روش‌های مؤثر این است که رنگ آن را بررسی کنید. روغن تازه معمولاً به رنگ روشن و نیمه‌شفاف است. با گذشت زمان و تجمع رسوبات، رنگ آن تیره‌تر شده و شفافیت خود را از دست می‌دهد و ممکن است بوی سوختگی بدهد.
اگر روغن دنده را عوض نکنید چه اتفاقی می افتد؟
در صورت عدم تعویض روغن دنده طبق جدول زمانی توصیه شده سازنده، ممکن است به گیربکس خودرو و سایر سیستم های دنده آسیب جدی وارد شود. این ممکن است نیاز به تعویض قطعات و تعمیر گیربکس داشته باشد، اما هزینه آن قابل توجه خواهد بود. بسیاری از کنتاکت های فلز به فلز در گیربکس های دستی و سایر سیستم های دنده استفاده می شود. اصطکاک طبیعی این قطعات متحرک را آسیاب می کند و در طول زمان ذرات فلزی میکروسکوپی را در گریس چرخ دنده انباشته می کند. کیفیت روانکاری روغن دنده در نتیجه این شرایط آسیب می بیند. در نتیجه، اگر روغن دنده تخلیه نشود و به طور منظم تعویض نشود، عمر گیربکس محدود خواهد شد.
عوامل تاثیر گذار روی مدت زمان تعویض گیربکس
عوامل بسیاری بر روی زمان تعویض روغن تاثیرگذار هستند که در ادامه به مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد:
- نوع دستی و اتوماتیک بودن روغن های گیربکس
- نحوه کارکرد ماشین و استفاده زیاد و مداوم از ماشین
- کیفیت قطعات داخل چرخ دنده و مدل ماشین که بر زمان تعویض گیربکس تاثیر می‌گذارد؛ هر چقدر کیفیت ماشین بالاتر باشد عمر مفید گیربکس هم بالاتر است.
- اگر جاده و مسیری که در آن رانندگی می کنید؛ ترافیک و پر رفت و آمد باشد زمان تعویض روغن گیربکس جلو می‌اندازد.
نحوه سنجش سطح روغن گیربکس
بررسی منظم سطح روغن گیربکس می‌تواند مانع از بروز مشکلات جدی در گیربکس شود. کمبود روغن یا کیفیت پایین روغن می‌تواند باعث ایجاد مشکلات در تعویض دنده و افزایش سایش و خرابی قطعات گیربکس شود؛ با رعایت این نکات، می‌توانید عمر گیربکس خودرو را افزایش داده و عملکرد بهینه آن را حفظ کنید؛ برای سنجش روغن گیربکس لازم است این مراحل را به ترتیب انجام دهید:
- موتور خودرو را روشن کرده و چند دقیقه صبر کنید تا موتور به دمای کارکرد عادی برسد. این کار باعث می‌شود که روغن گیربکس در تمام نقاط گیربکس به گردش درآید.
- گیج (میله اندازه‌گیری) روغن گیربکس را که معمولاً در نزدیکی موتور قرار دارد، پیدا کرده و آن را بیرون بکشید.
- گیج را با یک دستمال تمیز پاک کنید تا هیچ روغنی روی آن باقی نماند.
- گیج را دوباره به طور کامل در محل خود قرار داده و سپس دوباره بیرون بیاورید.
- خط روغنی که روی گیج باقی مانده است را بررسی کنید. سطح روغن باید بین دو علامت حداقل و حداکثر روی گیج باشد.
- اگر سطح روغن کمتر از حد مجاز است، باید مقداری روغن گیربکس اضافه کنید. برای این کار باید از روغن مخصوص گیربکس استفاده کنید که معمولاً در دفترچه راهنمای خودرو ذکر شده است.
سنجش سطح روغن در گیربکس دستی
برخی از تولیدکنندگان خودروها، میله نشان‌گری برای تعیین سطح روغن گیربکس در وسیله تعبیه می‌کنند، اما برخی دیگر چنین میله و نشان‌گری را در تولید در نظر نمی‌گیرند. اگر خودروی شما هم فاقد این میله و ابزار سنجش است، باید به مکانیکی متخصص مراجعه کنید تا در عرض چند دقیقه وضعیت را ارزیابی کند و به اطلاع‌تان برساند.
سنجش سطح روغن در گیربکس اتوماتیک
گیربکس‌های اتوماتیک دارای میله‌های نشان‌گری موسوم به دیپ‌استیک (dipstick) هستند. باید این میله را بشناسید و با شاخص‌های دیگری که در خودرو وجود دارد، آن را اشتباه نگیرید. برای بررسی سطح روغن گیربکس اتومات باید میله نشان‌گر را در حالی بیرون بکشید که خودرو روشن است و دنده در حالت پارک قرار دارد. اگر این کار را بلد نیستید، از مکانیک‌ها کمک بگیرید.
سخن پایانی
روغن گیربکس از مهمترین سیالات ماشین به شمار می رود که به حرکت روان قطعات داخل چرخ دنده ها کمک می کند. آگاهی از زمان تعویض روغن گیربکس و تعویض به موقع آن از بروز آسیب به قطعات چرخ دنده ها جلوگیری می کند.
سوالات متداول درباره زمان تعویض روغن گیربکس
- آیا تاریخ درج شده روی قوطی گیربکس برای تعویض آن درست است؟
خیر؛ غالبا عدد درج شده روی قوطی دیرتر از زمان معمول می باشد و این تنها در شرایطی صدق می کند از خودرو در بهترین شرایط استفاده شود.
- عدم تعویض به موقع گیربکس چه مشکلاتی را فراهم می آورد؟
آسیب به چرخ دنده، یاتاقان ماشین، لرزش خودرو، سخت شدن فرآیند تعویض دنده، سر و صدا در هنگام روشن کردن ماشین و… از جمله عواقب دیر تعویض کردن گیربکس می باشد.
- هر روغن گیربکس چه مدت کارایی دارد؟
این مقدار عدد مشخصی ندارد و بسته به نوع ماشین و مسافتی که طی می کند؛ متغیر است. شرایط مثل قرار گرفتن در ترافیک و… این زمان را کوتاه تر می کند.
منبع: روتو پارس